Antykoncepcja awaryjna to metoda antykoncepcji, którą stosuje się w sytuacjach w których zawiodły inne metody zapobiegania ciąży jak antykoncepcja hormonalna czy mechaniczna (prezerwatywa).
Antykoncepcja awaryjna jest skuteczną metodą ale nie jest obojętna dla organizmu kobiety i powinna być zarezerwowana wyłącznie na awaryjne sytuacje.
Jak działa antykoncepcja awaryjna?
Mechanizm działania antykoncepcji awaryjnej nie został całkowicie wyjaśniony. Wyniki badań wskazują, że działanie antykoncepcji awaryjnej polega przede wszystkim na hamowaniu lub opóźnianiu owulacji. Oba dostępne w Polsce preparaty można przyjąć w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego, jednak ich najwyższa skuteczność jest w pierwszej fazie cyklu. Jeśli nie doszło jeszcze do owulacji, zarówno lewonorgestrel jak i uliprystal, powodują hamowanie lub opóźnienie owulacji. W okresie po-owulacyjnym, mechanizm antykoncepcyjny opiera się na „niedopuszczeniu” plemników do komórki jajowej działając w różnych mechanizmach. Lewonorgestrel i uliprystal wykazują działanie podobne do progesteronu wpływając na jakość śluzu szyjkowego, powodują jego zagęszczenie, co utrudnia migrację plemników w drogach rodnych. Dodatkowo, oba preparaty wpływają na mięśniówkę macicy i hamują perystaltykę jajowodu. Transport komórki jajowej przez jajowód zostaje spowolniony do takiego stopnia, że ulega ona “zestarzeniu” i nie dochodzi do jej zapłodnienia. Komórka jajowa może był zapłodniona tylko przez krótki czas po owulacji (12 godzin) a następnie obumiera.
Zgodnie z aktualną wiedzą, kwestionuje się wpływ na zagnieżdzenie zarodka w błonie śluzowej trzonu macicy zarówno w przypadku lewonorgestrelu jak i uliprystalu. Oznacza to, że jeżeli kobieta stosująca antykoncepcję doraźną jest już w ciąży, tzn. doszło już do zapłodnienia komórki jajowej, tabletka nie zadziała. Nie ma dowodów na działanie poronne lub teratogenne (uszkadzające płód) na zaimplantowany zarodek.
Dlatego, w świetle aktualnych badań i wbrew powszechnym piniom, zarówno lewonorgestrel jak i ulipristal NIE SĄ tabletkami “wczesnoporonnymi”, “poronnymi”. Są to preparaty o działaniu antykoncepcyjnym, tj. zapobiegającym ciąży a nie ją usuwające.
Kiedy warto rozważyć antykoncepcję awaryjną?
- kiedy doszło do stosunku bez żadnego zabezpieczenia
- kiedy doszło do pęknięcia prezerwatywy
- kiedy nie przyjęłaś 2 kolejnych tabletek antykoncepcyjnych (bo zapomniałaś albo zostały zwymiotowane)
- kiedy plaster antykoncepcyjny zostałzerwany/uszkodzony lub naklejony w niewłaściwym terminie
- kiedy wkładka domaciczna wysunęła się
Jakie są dostępne preparaty?
W Polsce mamy dostępne 2 leki służące do awaryjnej antykoncepcji:
ellaOne
ellaOne – zawiera syntetyczny modulator receptora progesteronowego octan uliprystalu, który wpływa na endometrim oraz hamuje lub opóźnia owulację.
Lek ten nie przerywa istniejącej ciąży ale działa w taki sposób by ona nie powstała i się nie zagnieździła.
Stosowanie
- 1 tabl., jak najszybciej po stosunku ale nie później niż 120 h (5 dni) po stosunku płciowym bez zabezpieczenia lub w przypadku, gdy zastosowana metoda antykoncepcji zawiodła. Tabletkę można przyjąć w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego. Jeśli w ciągu 3 h po przyjęciu preparatu wystąpią wymioty, należy przyjąć kolejną tabletkę. Przed przyjęciem preparatu należy wykluczyć ciążę.
- po zastosowaniu antykoncepcji awaryjnej, do czasu rozpoczęcia następnego cyklu miesiączkowego podczas kolejnych stosunków płciowych, zaleca się zabezpieczenie za pomocą skutecznej metody mechanicznej
- Chociaż przyjęcie octanu uliprystalu w celu antykoncepcji doraźnej nie stanowi przeciwwskazania do kontynuacji stałej antykoncepcji hormonalnej, produkt ten może zmniejszyć jej działanie antykoncepcyjne. Dlatego jeżeli kobieta pragnie rozpocząć lub kontynuować antykoncepcję hormonalną, może to uczynić natychmiast po zastosowaniu produktu ellaOne, ale do kolejnego cyklu miesiączkowego powinna stosować godną zaufania metodę mechaniczną
- W przypadku wątpliwości skuteczności leku, opóźnienia następnego krwawienia miesiączkowego o ponad 7 dni, nieprawidłowego krwawienia w przewidywanym czasie miesiączki lub objawów ciąży należy wykluczyć ciążę za pomocą testu ciążowego. Jak w przypadku każdej ciąży, należy rozpatrzyć możliwość wystąpienia ciąży pozamacicznej. Ważna jest świadomość, że krwawienie maciczne nie wyklucza ciąży pozamacicznej. Kobiety, które zaszły w ciążę po przyjęciu octanu uliprystalu, powinny skontaktować się z lekarzem ginekologiem.
Przeciwwskazania
- ciąża
- nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu
Szczególne grupy pacjentów
- nie zaleca się stosowania uliprystalu u kobiet z ciężką astmą oskrzelową niedostatecznie wyrównaną za pomocą doustnie przyjmowanych glikokortykosteroidów
- nie zaleca się stosowania uliprystalu u kobiet z ciężką niewydolnością wątroby
- nie zaleca się wielokrotnego stosowania preparatu w tym samym cyklu miesiączkowym
- ograniczone i niejednoznaczne dane sugerują wpływ zwiększenia masy ciała i BMI (otyłość) na zmniejszenie skuteczności uliprystalu.
- Octan uliprystalu jest wydzielany do mleka kobiecego. Nie badano wpływu na noworodki/niemowlęta. Nie można wykluczyć zagrożenia dla dziecka karmionego piersią. Po przyjęciu octanu uliprystalu w celu antykoncepcji doraźnej karmienie piersią nie jest zalecane przez jeden tydzień. W tym czasie zaleca się odsysanie i odrzucanie mleka w celu stymulacji laktacji.
- Jednoczesne stosowanie produktu ellaOne z induktorami CYP3A4 (np. barbiturany (w tym prymidon (Mizodin) i fenobarbital (Luminal)), fenytoina (Phenytoinum WZF), fosfenytoina, karbamazepina (Amizepin, Finlepsin, Neurotop Retard, Tegretol), okskarbazepina (Karbagen, Oxcarbazepin, Oxepilax, Trileptal), leki ziołowe zawierające ziele dziurawca (Hypericum perforatum), ryfampicyna (Rifamazid, Rifampicyna TZF), ryfabutyna, gryzeofulwina, efawirenz (Atripla) i newirapina(Viramune, Nevirapine Accord)) może skutkować zmniejszeniem stężenia octanu uliprystalu w osoczu, czego skutkiem może być zmniejszenie skuteczności produktu ellaOne
- Octan uliprystalu wywiera niewielki lub umiarkowany wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługiwania urządzeń mechanicznych w ruchu: po przyjęciu tabletki ellaOne często występują zawroty głowy o nasileniu łagodnym do umiarkowanego, niezbyt często – senność i nieostre widzenie; rzadko zgłaszano zaburzenia uwagi. Nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych ani nie obsługiwać urządzeń mechanicznych w ruchu, jeśli wystąpią te objawy
Najczęstsze działania niepożądane
- bóle głowy,
- mdłości,
- bóle brzucha
- bolesne miesiączkowanie.
U większości kobiet (74,6%) w badaniach fazy III następne krwawienie miesiączkowe wystąpiło w przewidywanym czasie lub w ciągu ±7 dni, u 6,8% kobiet – o ponad 7 dni wcześniej niż przewidywane, a u 18,5% kobiet krwawienie to się opóźniło o ponad 7 dni. U 4% kobiet opóźnienie było większe niż 20 dni. Mniejszość (8,7%) kobiet zgłosiła krwawienia międzymiesiączkowe trwające średnio 2,4 dnia. W większości przypadków (88,2 %) krwawienia te były określane jako skąpe.
Escapelle
Escapelle – zawiera hormon lewonorgestrel (progestagen), który poprzez wpływ na endometrium tworzy barierę dla migracji plemników w drogach rodnych. Stosowany jako antykoncepcja postkoitalna działa w mechanizmie:
- wywiera wpływ na skład śluzu szyjkowego
- w okresie przedowulacyjnym hamuje owulacje
- wywołuje zmiany w błonie śluzowej macicy blokując zagnieżdżenie blastocysty – mechanizm nie do końca poznany (niepewny)
Lek ten nie przerywa istniejącej ciąży ale działa w taki sposób by ona nie powstała i się nie zagnieździła.
Stosowanie
- 1 tabl. jak najszybciej po stosunku, najlepiej do 12 h, nie później niż 72 h. W przypadku wystąpienia wymiotów do 3 h po zażyciu leku należy natychmiast przyjąć jeszcze jedną tabletkę. Nie należy stosować preparatu wielokrotnie w cyklu miesiączkowym. Przed przyjęciem preparatu należy wykluczyć ciążę
- po zastosowaniu antykoncepcji awaryjnej, do czasu rozpoczęcia następnego cyklu miesiączkowego podczas kolejnych stosunków płciowych, zaleca się zabezpieczenie za pomocą skutecznej metody mechanicznej
- W przypadku wątpliwości skuteczności leku, opóźnienia następnego krwawienia miesiączkowego o ponad 5 dni, nieprawidłowego krwawienia w przewidywanym czasie miesiączki lub objawów ciąży należy wykluczyć ciążę za pomocą testu ciążowego. Jak w przypadku każdej ciąży, należy rozpatrzyć możliwość wystąpienia ciąży pozamacicznej. Ważna jest świadomość, że krwawienie maciczne nie wyklucza ciąży pozamacicznej. Kobiety, które zaszły w ciążę po przyjęciu lewonorgestrelu, powinny skontaktować się z lekarzem ginekologiem.
- po zastosowaniu Escapelle krwawienia miesiączkowe są zwykle prawidłowe i występują w prawidłowym terminie. Niekiedy mogą one wystąpić o kilka dni wcześniej lub później.
Przeciwwskazania
- ciąża
- nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu
- nie stosujemy u dzieci
- ostre i przewlekłe choroby wątroby,
- zaburzenia zakrzepowo-zatorowe,
- nowotwory hormonozależne
- ostra porfiria.
Szczególne grupy pacjentów
- nie zaleca się stosowania lewonorgestrelu u kobiet z ryzykiem wystąpienia ciąży pozamacicznej (zapalenie jajowodów w wywiadzie, ciąża pozamaciczna w wywiadzie)
- nie zaleca się stosowania lewonorgestrelu u kobiet z ciężką niewydolnością wątroby
- nie zaleca się stosowania lewonorgestrelu u kobiet z ciężkimi zaburzeniami wchłaniania np. w chorobie Leśniowskiego –Crohna
- preparat zawiera laktozę. Pacjentki u których występuje dziedziczna nietolerancja galaktozy lub mają niedobór laktazy lub zespół złego wchłaniania glukozy-galaktozy nie powinny przyjmować preparatu Escapelle.
- nie zaleca się wielokrotnego stosowania preparatu w tym samym cyklu miesiączkowym
- lewonorgester jest wydzielany do mleka kobiecego. Nie badano wpływu na noworodki/niemowlęta. Nie można wykluczyć zagrożenia dla dziecka karmionego piersią. Po przyjęciu octanu lewonorgestrelu w celu antykoncepcji doraźnej karmienie piersią nie jest zalecane w ostateczności tabletkę należy przyjąć bezpośrednio po karmieniu piersią.
- Jednoczesne stosowanie produktu Escapelle z induktorami CYP3A4 (np. barbiturany (w tym prymidon (Mizodin) i fenobarbital (Luminal)), fenytoina (Phenytoinum WZF), karbamazepina (Amizepin, Finlepsin, Neurotop Retard, Tegretol), okskarbazepina (Karbagen, Oxcarbazepin, Oxepilax, Trileptal), leki ziołowe zawierające ziele dziurawca (Hypericum perforatum), ryfampicyna (Rifamazid, Rifampicyna TZF), ryfabutyna, gryzeofulwina, efawirenz (Atripla) i newirapina (Viramune, Nevirapine Accord)) może skutkować zmniejszeniem stężenia lewonorgestrelu w osoczu, czego skutkiem może być zmniejszenie skuteczności produktu Escapelle
Najczęstsze działania niepożądane
- Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności, brak apetytu, wymioty, biegunka),
- zawroty i bóle głowy,
- migrena,
- depresja,
- odczyny alergiczne,
- brak miesiączki.
Co wybrać? ellaOne czy Escapelle?
| Preparat | ellaOne | Escapelle |
| Substancja aktywna | Octan uliprystalu | Lewonorgestrel |
| Mechanizm działania | Hamuje owulacje | Hamuje owulacje |
| Należy zażyć do | 120 godzin (5 dni) | 72 godziny (3 dni) |
| Skuteczność przy zażyciu w ciągu 24h | Do 99,7% | Do 99,9% |
| Cena leku | Ok. 100 zł | Ok. 40 zł |
| Realizacja | E-recepta (natychmiast na telefon do realizacji w dowolnej aptece) | E-recepta (natychmiast na telefon do realizacji w dowolnej aptece) |
| Koszt konsultacji lekarskiej | 69 zł | 69 zł |
- Żaden z preparatów nie zapobiega ciąży w 100%
- UWAGA! Żaden z preparatów nie przerywa ciąży
- Jeżeli krwawienie miesiączkowe opóźnia się o ponad 5 dni lub w dniu spodziewanej miesiączki wystąpi nietypowe krwawienie albo istnieje jakiekolwiek inne podejrzenie zajścia w ciążę, należy wykluczyć ciążę, wykonując test ciążowy.